مجموعه اشعار نظامی گنجوی، شاعر ایرانی به نام لیلی و مجنون، سومین مثنوی از مجموعه مثنوی هایی است که به خمسه نظامی معروفند. محققان بر این باورند که اشعار و افسانه های فولکور عربی، در این مثنوی توسط نظامی ایرانی سازی شده است. کراچکوفسکی معتقد است که شخصیت مجنون واقعی است و او متعلق به عربستان بوده و در اواخر سده اول هجری می زیسته است ولی طه حسین، تردید جدی به واقعی بودن شخصیت مجنون وارد می‌کند. یان ریپکا افسانه لیلی و مجنون را به تمدن بابل باستان منسوب می‌داند.

نام لیلی و مجنون و داستان آنان، پیش از آن هم در ادبیات فارسی موجود بوده است اما نظامی، برای اولین بار آن را به شکل منظومه ای واحد و به درخواست پادشاه شروان به نظم در آورد. با اینکه نظامی، تمایل زیادی به سرودن این منظومه نداشته و در عرض چهار ماه آن را به اتمام رساند ولی وزن این مثنوی، یک سبک جدید در نوع خودش محسوب میشود به طوری که بسیاری از شعرا از آن پس، برای سرودن عاشقانه های خود از این وزن بهره برده اند.

همچنین ده‌ها شاعر در ایران، هند و ترکستان منظومه‌هایی را به استقبال از لیلی و مجنون، نظیره پردازی کرده و شعرای دیگری نیز به داستان نظامی، شاخ و برگ بیشتری افزوده یا آن را تغییر داده‌اند. منظومه لیلی و مجنون، در مقایسه با منظومه خسرو و شیرین از همین شاعر، به درک تفاوت‌های فرهنگی اعراب و ایرانیان کمک می‌کند. شخصیت‌های داستان، در روایت نظامی قراردادی بوده و تحول زیادی از حوادث داستان نمی‌پذیرند. منظومه لیلی و مجنون به زبان‌های مهم غربی ترجمه و منتشر شده‌ است.